Küresel Hareketlilik ve Göç
Deniz SERT
NELER ÖĞRENECEĞİZ?
- Küreselleşme çağında göçün önemi nedir?
- Günümüz göç anlayışını belirlemiş önemli tarihi olaylar nelerdir?
- İnsanlar neden göç etmektedir?
- Göçmen kimdir?
- Farklı göçmen grupları nelerdir?
- Devletler göçü nasıl yönetebilir?
- Göç ve kalkınma arasındaki ilişki nasıldır?
- Göçmenler ve ev sahibi toplumlar arasındaki ilişki hakkında neler söylenebilir?
Seçilmiş metin: Göç teorileri
İnsanların neden göç ettikleri sorusu farklı disiplinler tarafından ele alınmış
ve çeşitli teoriler üretilmiştir. Özellikle ekonomi, sosyoloji ve coğrafya alanlarında
gelişen bu disiplinler arası çalışmalar, birleştirici teorilerin ortaya atılması
ile disiplinler üstü bir değer kazanmıştır. İnsanlar neden göç etmektedir? Göç üzerine
yazılmış çok kapsamlı bir yazın olmakla beraber, bu bölümde sadece belli başlı göç
teorileri üzerinde durulacaktır.
Seçilmiş metin: Ekonomik teoriler
Genellikle uluslararası emek göçüne odaklanan ekonomik göç teorilerine göre, uluslararası
göç maaşlar ve ülkeler içindeki iş bulma piyasasındaki farklılıkların bir sonucudur
(Lewis, 1954). Neoklasik olarak tanımlanabilecek bu tür ekonomik teorilerin başlıca
varsayımı, sermayeye nazaran işgücü arzı fazla olan ülkelerde düşük, sermayeye oranla
daha az işgücü arzı olan ülkelerde ise yüksek bir piyasa ücreti olduğudur. Buna
göre, maliyet-fayda analizi yapan rasyonel insanlardan oluşan işgücü, ücretlerin
düşük olduğu ülkelerden yüksek olduğu ülkelere göç etmektedir. Kısacası, işgücünün
arz ve talebindeki bu tür coğrafi farklılıklar uluslararası göçün ana sebebidir.
Teorik olarak sonuç optimum denge durumunu yaratacak, sermaye bakımından zengin
olan ülkede işgücü arzı artarken ücretler düşecek, sermaye bakımından fakir olan
ülkede ise işgücü arzı düşerken ücretler yükselecektir (…) (devamı için bkz. Küresel
Siyasete Giriş, s. 509-510).
Seçilmiş metin: Sosyolojik teoriler
Ekonomik teorilerin aksine, sosyolojik teoriler göçü tam bir analiz birimi olarak
ele almaktadır. Göçle ilgili sosyolojik teoriler Stouffer (1940; 1960) tarafından
ortaya konan, bir hedefe gerçekleşen göç hareketi sayısının bu hedefteki fırsatların
sayısıyla doğru orantılı ve müdahil fırsatların sayısıyla ters orantılı olduğunu
öne süren müdahil fırsatlar kavramına uzanır. Bu görüşe göre, hareketlilik ve mesafe
arasında zorunlu bir ilişki yoktur ve verilen bir hedefe giden insanların sayısı,
o hedefteki fırsatların artış yüzdesiyle doğru orantılıdır (…) (devamı için bkz.
Küresel Siyasete Giriş, s. 510-511).
Seçilmiş metin: Coğrafya teorileri
Sosyolojik teorilerin aksine, coğrafya teorileri, nüfus hareketlerini, yani göçü
de içine alan uzamsal hareketleri açıklamak için mesafe kavramı üzerine odaklanmıştır.
Bu teorilerin varsayımına göre mesafe, bölgeler arasındaki uzamsal ilişkileri hafifleten
bir faktördür (Bijak, 2006). Göç çekim teorisi de böyle bir coğrafi anlayışın yansımasıdır.
Newton’un yerçekimi yasasına dayanarak, bu göç teorisi farklı bölgeler arasındaki
göçün Newton modelindeki kütlelere benzeyen menşe ve hedef bölgelerdeki nüfus büyüklüğünün
çarpımıyla doğru orantılı, iki bölge arasındaki mesafeyle ise ters orantılı olduğunu
varsayar (Isard, 1960). Deneysel olarak, kütle ve mesafe kavramlarını farklı şekillerde
tanımlamak mümkündür. Örneğin kütle kavramı nüfus büyüklükleri, istihdam veya gelir
olarak tanımlanabilirken; mesafe kavramı da farklı bir sisteme göre ölçülebilir.
Öklit (kuş uçuşu) yöntemiyle ya da var olan ulaşım ağı, zaman ya da ulaşımın maliyeti
hesaba katılarak, yani birçok kütle faktörünün hesaba katılması sağlanarak, mesafenin
farklı tanımları yapılabilmektedir (…) (devamı için bkz. Küresel Siyasete Giriş,
s. 511-514).
Seçilmiş metin: Türkiye’de sığınmacılar ve mülteciler
Cumhuriyetin kurulduğu yıllarda, savaştan yeni çıkmış olan nüfusun azlığı ve ulus-devlet
yaratmak adına homojen bir millet ortaya çıkarmak iki temel demografik sorun olarak
ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda yeni Türkiye Cumhuriyeti sınırları dışında kalan ancak
Osmanlı İmparatorluğu’nun parçası olan kişilerin ülkeye yerleştirilmesi ile ilgili
olarak bazı adımlar atılmıştır. Bunların belki de en önemlisi 2510 sayılı 1934 İskân
Yasası’dır. Yasa, 2006 yılında değişikliğe uğrayarak 5543 sayılı yeni İskân Yasası
olmuştur. Hem 2510 sayılı eski, hem de 5543 sayılı yeni İskân Yasası’na göre Türkiye’de
göçmen, Türk soyundan olan, Türk kültürüne bağlı olan ve yerleşmek niyetiyle Türkiye’ye
gelen kişilerdir. Yasa kapsamında özellikle Balkanlar’dan 1,6 milyon kişi Türkiye’ye
göçmen olarak yerleşmiştir. Prof. Kemal Kirişci Türkiye’deki mülteci rejimini üç
kategoride incelemiştir: Birinci grupta 1934 İskân Yasası kapsamında Türkiye’ye
gelen ulusal mülteciler vardır ki bu kişilerin ülkeye kabulü çoğunlukla öncelikli
ve sorunsuz olmuştur. İkinci grupta 1951 Cenevre Sözleşmesi kapsamında yer alan
sözleşme mültecileri vardır. 1967 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 1951
Sözleşmesi’nde bazı değişiklikler öngören Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin
Sözleşmeye Ek Protokol’ü (1967 Protokolü ya da New York Protokolü) New York’ta kabul
etmiştir. Türkiye bu Protokolü coğrafi kısıtlama ile imzalamıştır. Buna göre Türkiye
Avrupa ülkeleri dışından gelen sığınmacılara mülteci statüsü tanımamakta ve sözleşme
hükümlerine göre mülteci statüsü taşıyan kişileri sığınmacı olarak kabul ederek
üçüncü bir ülkeye yerleştirilene dek geçici koruma sağlamaktadır. Coğrafi kısıtlama
nedeniyle Türkiye’de mülteci statüsü alma hakkı olmayan bu kişiler üçüncü gruptaki
sözleşme-dışı mültecileri oluşturmaktadır. BMMYK verilerine göre Nisan 2014 itibariyle
Türkiye’de başta Afganistan, Irak, İran ve Somali’den olmak üzere 44.263 sığınmacı
ve mülteci bulunmaktadır.
2011 yılında Suriye’de başlayan kriz nedeniyle Türkiye’ye sığınmış olan Suriyeliler
bu üç kategorinin de dışında tutulmaktadır. Türkiye, Suriyeli sığınmacılar için
sınırsız kalış, zorla geri göndermeye karşı koruma ve acil ihtiyaçlara yanıt veren
bir geçici koruma rejimi uygulamaktadır. Geçici koruma rejimi, kimlik belgeleri
olmayanlar da dâhil, tüm Suriyeli sığınmacıları, Suriye’den gelen Filistinlileri
ve Suriye’den gelen vatansızları kapsamaktadır. Mart 2014 BMMYK verilerine göre
Türkiye’de kayıtlı olarak bulunan Suriyeli sığınmacıların sayısı 66.7496 olarak
belirlenmiştir. Kayıtlı olmayan sığınmacılar ile birlikte bu sayının bir milyona
ulaşabileceği düşünülmektedir.
ÖNEMLİ WEB SİTELERİ
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı. www.undp.org.tr/
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği.
www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/home
CARIM - Consortium for Applied Research on International Migration.
www.carim.org/
Göç İdaresi Genel Müdürlüğü. www.goc.gov.tr/
Uluslararası Göç Örgütü. www.iom.int/cms/en/sites/iom/home.html
ÖNEMLİ OKUMALAR
Abadan-Unat, N (2002), Bitmeyen Göç: Konuk İşçilikten Ulus-ötesi Yurttaşlığa,
İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları Göç serisi. Kitapta, göç yazınında
son döneme kadar göç veren ülke olarak tanımlanan Türkiye’nin konuk işçi olarak
Almanya’ya gidip, Avrupa’nın ulus-ötesi vatandaşları haline gelen göçmenleri irdelenmektedir.
Castles, S., Hein de Haas ve M. J. Miller (2013), The Age of Migration, Fifth Edition:
International Population Movements in the Modern World, Londra,
The Guilford Press. Yazarlar uluslararası göçü küresel anlamda incelemişler, farklı
bölgeler, farklı sorunlar ve farklı teoriler üzerinde durmuşlardır. Kitabın Türkçesi
İbrahim Akbulut ve Bülent Bal çevirisiyle Göçler Çağı: Modern Dünyada Uluslararası
Göç Hareketleri başlığı altında Bilgi Üniversitesi Yayınları tarafından
basılmıştır.
Faist, T (2003), Uluslararası Göç ve Ulusaşırı Toplumsal Alanlar, İstanbul,
Bağlam Yayınları. Bu çalışmada siyasal, iktisadi ve kültürel anlamda küreselleşme
sürecinin uluslararası göçü ve göçmen bireyi nasıl etkilediği anlatılmaktadır.
Ihlamur-Öner, S. G. ve N. A. Şirin-Öner (2012), Küreselleşme Çağında Göç,
İstanbul, İletişim Yayınları. Uluslararası göçü bütün boyutlarıyla tartışmaya açan
derleme kitap, Türkiye örneğine de değinirken, teorik yaklaşımlar, uluslararası
ve ulusal göç politikaları, emek göçü, emekli göçü, göçte kadınlar, göçmenlerin
uyum ve uyum süreci ile ilgili tartışmalar, göçmenlerin statü, vatandaşlık ve kimlik
meseleleri, zorunlu göç, yerinden etme, mültecilik, dönüş deneyimleri, geriye göç,
düzensiz göç hareketleri gibi birçok farklı konuyu irdelemektedir.
İçduygu, A ve K. Kirişci (2009), Land of Diverse Migrations: Challenges of Emigration
and Migration in Turkey, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Türkiye’deki farklı göç hareketleri üzerine yapılmış araştırmaların bir derlemesi
olan kitap, Türkiye’nin göç veren bir ülkeden, göç alan ve geçiş ülkesi olmaya başlayan
dönüşümünü anlatmaktadır.
Koser, K (2007), International Migration: A Very Short Introduction, Oxford,
Oxford University Press. Kitap uluslararası göç ve ilgili kavramlara kısa bir giriş
niteliğindedir.
Messina, A. M. ve G. Lahav (2005), The Migration Reader: Exploring Politics and
Policies, Boulder, Lynne Rienner Publishers.
Derleme kitap göç yazınındaki önemli kaynakları bir araya getirmektedir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Alecke, B, P. Huber ve G. Untiedt (2001), “What difference a constant makes? How
predictable are international migration flows?”, Migration policies and EU enlargement.
The case of Central and Eastern Europe, Paris, OECD, 63-78.
Bijak, J (2006), “Forecasting International Migration: Selected Theories, Models,
and Methods”, Central European Forum for Migration Research Working Paper,
4/2006.
Castles, S (2000), “International Migration at the Beginning of the Twenty-First
Century: Global Trends and Issues”, International Social Science Journal,
52/165:269-281.
Castles, S ve M. J. Miller (1998), The Age of Migration: International Population
Movements in the Modern World, Second Edition, Londra, Macmillan.
Cohen, R (2002), “Nowhere To Run, No Place To Hide”, Bulletin of the Atomic Scientists,
November/December 2002.
Faist, T (2000), The Volume and Dynamics of International Migration and Transnational
Social Spaces, Reprinted 2004, Oxford, Clarendon Press.
Haas, H (2005), “International Migration, Remittances and Development: myths and
facts”, Third World Quarterly, 26/8:1269-1284.
Harris, J ve M. P. Todaro (1970), “Migration, Unemployment & Development: A
Two-Sector Analysis”, American Economic Review, 60/1:126-42.
Hunter, L (2005), “Migration and Environmental Hazards”, Population and Environment,
26/4:273-302.
Isard, W (1960), Methods of regional analysis: an introduction to regional science,
New York: John Wiley.
Jacobson, J (1988), “Environmental Refugees: A Yardstick of Habitability”, World
Watch Paper, No 86, Washington, World Watch Institute.
Kritz, M, L. L. Lim ve H. Zlotnik (1992), International migration systems: A global
approach, Oxford, Clarendon Press.
Lee, S E (1966), “A Theory of Migration”, Demography, 3/1:47-57.
Lewis, W. A. (1954), “Economic Development with Unlimited Supplies of Labor”, The
Manchester School of Economic and Social Studies, 22:139-191.
Lowry, I. S. (1966), Migration and Metropolitan Growth: Two Analytical Models,
San Francisco, Chandler.
Massey, D (2002), “A Synthetic Theory of International Migration” V. Iontsev (der),
World in the Mirror of International Migration, Moscow, MAX Press,
142-152.
Massey, D vd. (1993), “Theories of International Migration: A Review and Appraisal”,
Population and Development Review, 19/3:431-466.
Öberg, S ve A. B. Wils (1992), “East-West Migration in Europe: Can Migration Theories
Help Estimate the Numbers”, Popnet, 22:1-7.
Piore, M. J. (1979), Birds of Passage: Migrant Labor in Industrial Societies,
Cambridge, Cambridge University Press.
Schoorl, J (1995), “Determinants of International Migration: Theoretical Approaches
and Implications for Survey Research” R. Van der Erf, L. Heering (der), Causes of
International Migration: Proceedings of a Workshop, Luxembourg,
Office for Official Publications of the European Communities.
Stark, O ve D. E. Bloom (1985), “The New Economics of Labour Migration (NELM)”,
American Economic Review, 75:173-178.
Stouffer, S. A. (1940), “Intervening Opportunities: A Theory Relating Mobility and
Distance”, American Sociological Review, 5/6:845-867.
Straubhaar, T (1986), “The Causes of International Labor Migrations: A Demand-Determined
Approach”, International Migration Review, 20/4:835-855.
Taylor, J. E. (1986), “Differential migration, networks, information and risk” O.
Stark (der), Research in Human Capital and Development, Vol. 4:
Migration, Human Capital, and Development, Greenwich, JAI Press.
Tsegai, D (2007), “Migration as a Household Decision: What are the Roles of Income
Differences? Insights from the Volta Basin of Ghana”, The European Journal of Development
Research, 19/2:305-326.
Wallerstein, I (1974), The Modern World-System: Capitalist Agriculture
and the Origins of European World- Economy in the Sixteenth Century,
New York, Academic Press.
Wilson, A. G. (1967), “A statistical theory of spatial distribution models”, Transportation
Research, 1:253-269.
Wilson, A. G. (1970), Entropy in Urban and Regional Modeling, Londra: Pion.
Wilson, A. G. (1981), Catastrophe Theory and Bifurcation. Applications to Urban
and Regional Systems, Londra: Croom Helm.
Zelinsky, W (1971), “The Hypothesis of the Mobility Transition”, Geographical Review,
61:219-249.