Küresel Üretim, Ticaret ve Finans
Cemil BOYRAZ
NELER ÖĞRENECEĞİZ?
- Üretimin uluslararasılaşması ve yeni uluslararası işbölümü
- Küresel sermaye hareketleri ve sermayenin uluslararasılaşması
- Küresel ticaretin serbestleşmesi
- Küresel ticaretin kurumları ve kuralları
- Bölgesel ticari işbirlikleri
- Küresel finansal sistem
- Küresel mali kriz ve borç döngüsü
Seçilmiş metin: Karşılaştırmalı Üstünlük Teorisi (Theory of Comparative Advantages)
Karşılaştırmalı Üstünlük Teorisi, İngiliz iktisatçı David Ricardo (1772-1823) tarafından
ülkelerin dış ticaret ilişkilerini açıklamak üzere ortaya atılmıştır. Ricardo, bir
diğer ünlü iktisatçı Adam Smith tarafından öne sürülen Mutlak Üstünlük teorisine
karşı olarak geliştirdiği teorisinde, basitçe şu önermede bulunur: Bir ülke hangi
malları diğerlerinden daha ucuza üretiyorsa o malların üretiminde uzmanlaşmalıdır.
Diğer bir deyişle, ülkeler ürettikleri mallarda, en çok hangisinde üretim maliyeti
avantajına sahipse onlara ağırlık vermelidir. Ricardo’ya göre, verimlilik, etkinlik
ve ulusal refahın artışı bu yolla çoğaltılabilir. Ricardo’nun tezi üretim ve ticaret
süreçlerine karşılaştırmalı bir perspektiften bakılmasını önerdiği için, uluslararası
uzmanlaşmanın ve işbölümünün çerçevesi konusundaki tartışmalarda etkili olmuştur.
Seçilmiş metin: Çok Uluslu Şirketler (Multinational Corporations, MNC)
Birleşmiş Milletler raporlarına göre 60 binin üzerinde çok uluslu şirket kendine
bağlı 500 binin üzerinde şirket ile (subsidiaries) dünya ekonomisine yön vermektedir.
Hem sermaye bileşenleri hem de iktisadi faaliyetlerinin taşıdığı sınırötesilik özellikleri
ile çok uluslu şirketlerin en önde gelenleri Birleşik Devletler (ABD), Avrupa ve
Japonya merkezlidir. Örneğin General Electric, Ford Motor Company, Royal Dutch Shell,
IBM ve Nestle beşlisinin toplam satışları 1990’ların sonu itibariyle ÇUŞ’ların toplam
satışlarının neredeyse dörtte birini oluşturmaktadır (% 22). Finansallaşma dinamiklerinin
hızlanmasıyla beraber üretim haricinde faaliyet gösteren çok uluslu finans kuruluşlarının
ve bankaların da, örneğin Birleşik Devletler’deki Citigroup gibi, dünya ekonomisinde
önemli aktörler haline geldiğini söylemek mümkündür. Doğrudan yatırımlar başlangıçta
ABD şirketlerinin önderliğinde gerçekleşmiştir. Bu yatırımlar önce Kuzey Amerika
ve Kanada’da başlamış, daha sonra Güney Amerika, Avrupa ve son olarak da Asya’ya
kaymıştır.
ÖNEMLİ WEB SİTELERİ
Dünya Ticaret Örgütü İstatistik Veri Tabanı,
http://stat.wto.org/Home/WSDBHome.aspx
Uluslararası Ticaret İstatistikleri, ülkeler ve bölgeler bazında kapsamlı tablolar
için
http://www.wto.org/english/res_e/statis_e/its2012_e/its12_appendix_e.pdf
Uluslararası Para Fonu İstatistik Veri Tabanı,
http://www.imfstatistics.org/imf/about.asp
Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı, UNCTAD,
http://unctad.org/en/Pages/Home.aspx
Dünya Bankası Veri Tabanı, http://econ.worldbank.org
Dünya Ekonomik Görünümü Veri Tabanı,
http://www.imf.org/external/ns/cs.aspx?id=28
OECD Veri Tabanı, http://stats.oecd.org/index.aspx
ÖNEMLİ OKUMALAR
Grieco, M. J. ve G. J. Ikenberr (2002), State Power and World Markets: The International
Political Economy,
New York, W. W. Norton & Company. Uluslararası İlişkiler bölümü öğrencilerinin
rahatça takip edebileceği bir açıklıkta, küresel ekonomi ve piyasalar ile ilgili
referans kaynağıdır.
Gindin, S. ve L. Panitch (2012), The Making of Global Capitalism, Londra,
Verso. Küresel sistemdeki en önemli aktör olan ABD’nin hegemonyasını nasıl inşa
ettiği ve bugün içinde bulunduğu krizin neden dünyanın geri kalanının da krizi olduğunu
anlatan bir çalışmadır.
Brenner, R (2006), The Economics of Global Turbulence, Londra, Verso. Küresel
mali bunalıma dair eleştirel bir bakış.
Gilpin, R. ve M. J. Gilpin (2001), Global Political Economy: Understanding the International
Economic Order, New Jersey, Princeton University Press. Küresel siyasal
iktisadın hem kuramsal hem de politikalar ve tartışmalar ekseninde etkin bir şekilde
fotoğrafını çekmektedir.
Robinson, W (2004), A Theory of Global Capitalism: Production, Class, and State
in a Transnational World, Baltimore, The Johns Hopkins University Press.
Robinson önemli tartışmalara yol açan bu eserinde yeni küresel ekonominin aktörleri
olarak ortaya çıkan ulusüstü bir sınıf oluşumundan bahsetmektedir. Özellikle küresel
ekonominin önde gelen aktörlerini anlama açısından önemli bir kaynaktır.
Köse, H. A. vd. (2011), Küresel Düzen: Birikim, Devlet ve Sınıflar, 5.
Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları. Küresel ekonomik düzen ve krizin sadece sistemsel
özelliklerini değil Türkiye’ye de yansımalarını da anlatan kapsamlı bir başucu kitabıdır.
Krugman, P (2010), Bunalım Ekonomisinin Geri Dönüşü ve Küresel Kriz, İstanbul,
Literatür. Türkçe okuma için önerilebilecek ve küresel finansal krizi anlamak için
önemli referans kaynaklarından bir tanesidir.
Lapavitsas, C (2010), Finansallaşma ve Kapitalizmin Krizi, İstanbul, Yordam.
Finansallaşmanın tehlikelerine işaret eden Türkçe’ye kazandırılmış önemli bir diğer
eserdir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Akyüz, Y. ve G. Cornford (1999), “Capital Flows to Developing Countries and the
Reform of the International Financial System”, UNCTAD Discussion Papers,
No. 143.
Allen, E. R. (1994), Financial Crises and Recession in the Global Economy,
Londra, Edward Elgar.
Bina, C. ve B. Yaghmaian (1990), “Post-war Global Accumulation and the Transnationalization
of Capital” Follow Review of Radical Political Economics, 22/1:78-97.
Dikmen, A. A. (2000), “Küresel Üretim, Moda Ekonomileri ve Yeni Dünya Hiyerarşisi”,
Toplum ve Bilim, 86:281-302.
Erdem, N. ve D. F. Atbaşı (2011), “Finans Sermayenin Kriz Döngüsü: Merkez-Çevre
Yakınsaması”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 66/4:33-66.
Gereffi, G (1995), “Global Production Systems and Third World Development,” B. Stallings
(der), Global Change, Regional Response: The New International Context
of Development, Cambridge, Cambridge University Press.
Goldstein, S. J. ve C. J. Pevehouse (2012), International Relations, 10.
Baskı, Londra, Pearson. Global Financial Stability Report - Washington, DC: International
Monetary Fund, 2013.
Kindleberger, C (1989) “Manias, Panics and Crashes”, A History of Financial Crises,
New York, Basic Books.
Rifkin, J (1995), The End of Work: The Decline of the Global Labor Force and the
Dawn of Post-Market Era, New York, Putnam Book.
Soederberg, S (2010) “The Politics of Representation and Financial Fetishism: The
Case of the G20 Summits”, Third World Quarterly, 31/4:523-540.
Taymaz, E, E. Voyvoda ve K. Yılmaz (2011), Uluslararası Üretim Zincirlerinde Dönüşüm
ve Türkiye’nin Konumu, İstanbul, TUSIAD-Koç Üniversitesi Ekonomik
Araştırma Forumu.
Trotsky, L (2000) “Peculiarities of Russia’s development”, Bölüm 1, History of the
Russian Revolution, c. 1.
World Economic Outlook: A Survey by the Staff of the International Monetary Fund.
- Washington, DC: International Monetary Fund, 2013.
UNCTAD, World Investment Report 2011: Non-Equity Modes of International Production
and Development. WTO, International Trade Statistics